Pas dorëheqjes së kryeministrit Matteo Renzi, kriza e vazhdueshme e bankave në Itali mund të zgjerohet më tej dhe të kërcënojë stabilitetin e Europës. Në terma afatgjatë, ekonomia e tretë më e madhe e eurozonës mund të duhet të tërhiqet nga monedha e përbashkët, gjë që do ta vendosë bashkimin monetar në tërësi në rrezik.
Nga Philippe Legrain, Project Syndicate
Destabiliteti politik në Itali nuk është asgjë e re. Por refuzimi nga votuesit italianë të reformave kushtetuese në një referendum nuk solli vetëm dorëheqjen e kryeministrit Matteo Renzi; ajo i dha një goditje tjetër Bashkimit Europian, i cili sakaq është përplot kriza. Në terma afatshkurtër, kriza e vazhdueshme e bankave në Itali mund të përshkallëzohet sërish dhe të kërcënojë stabilitetin Europian; në terma afatgjatë, Italia mund të duhet të dalë nga eurozona, gjë që mund të vërë në rrezik monedhën e përbashkët.
Ana e “jo”-së pritej gjerësisht të fitonte. Por përmasat e fitores – plot 59 për qind e votave – qe tronditëse dhe në përgjithësi triumf i forcave anti-estabilishment, veçanërisht Lëvizjes Pesë Yjet. Lëvizja, e udhëhequr nga komediani Beppe Grillo, udhëheq sondazhet e opinionit publik, mbështet idenë e zhvillimit të një referendumi për anëtarësinë e vendit në eurozonë dhe po kërkon zgjedhje të përgjithshme të menjëhershme.
Shumica e komentatorëve europianë e kanë konsideruar jo shumë domethënës referendumin për pjesën tjetër të Europës. Ata argumentojnë se një qeveri e re teknike, ndoshta e udhëhequr nga Ministri i Financave, teknokrati Pier Carlo Padoan, do të reformojë ligjet elektorale për të mbajtur Lëvizjen Pesë Yjet larg pushtetit. Dhe edhe nëse Lëvizja Pesë Yjet fiton shumicën në dhomën e ulët të parlamentit të Italisë, ajo nuk do të ketë shumicën në Senat, kështu që ajo nuk do të mund të krijojë qeveri për sa kohë nuk është tërhequr nga premtimi i saj për të mos bërë qeveri koalicioni. Në çdo rast, vijon argumenti, një referendum për anëtarësinë në eurozonë do të jetë i vështirë të realizohet, për shkak se do të kërkojë një amendim të kushtetutës.
E gjitha kjo mund të jetë e vërtetë, por nuk e sheh panoramën e plotë. Renzi qe më i miri mes estabilishmentit pro-BE – dhe ndoshta – shpresa e fundit për realizimin e reformave që fuqizojnë rritjen ekonomike të nevojshme për të siguruar të ardhmen afatgjatë të Italisë në eurozonë. Lëmshi me një qeveri të dobët teknokratësh është njësoj si të presësh të ndodhë një aksident. Ndërkohë, Liga e Veriut nga ekstremi i djathtë dhe Forza Italia e ish-kryeministrit Silvio Berlusconi kanë kaluar në frontin anti euro gjë që e rrit probabilitetin që vendi të ketë një qeveri anti-euro së shpejti, – ndoshta pas zgjedhjeve të ardhshme të përgjithshme, të cilat pritet të zhvillohen në vitin 2018 (por që mund të zhvillohen edhe pranverën e ardhshme). Dhe pas kësaj, të gjitha bastet do të jenë në fuqi.
Problemi më imediat i Italisë janë bankat e saj zombi, të cilat janë të keqkapitalizuara, me fitime të pamjaftueshme dhe të mbingarkuara me kredi të këqija. Këto banka duhet të ngrenë kapital të ri, i cili sakaq qe i vështirë për t’u gjendur edhe para referendumit ndërsa tani mund të bëhet i pamundur për shkak të pasigurisë së theksuar politike.
Kapitali po arratiset nga Italia, vëren Carmen Reinhart. Interesat e bondeve të qeverisë u rritën me shpejtësi në periudhën para referendumit, por për momentin janë stabilizuar; nëse ato rriten më tej, gjithsesi, bilancet e dobëta të bankave italiane mund të përkeqësohen më tej. Dhe për shkak se Banka Qendrore Europiane sakaq ka blerë shumë nga bondet italiane përmes programit të saj të Lehtësimit Sasior, ajo mund të mos jetë e gatshme të ndërhyjë më tej.
Banka më e rrezikuar është Monte dei Paschi di Siena (MPS), e cila po përpiqet të gjejë 5 miliardë euro kapital të ri. Nëse ajo dështon, qeveria do të duhet të përdorë fondet publike për të shmangur kolapsin e saj. Kjo, nga ana e saj, do të kërkojë që pronarët e vegjël të bondeve të PMS të pranojnë humbje, ose përndryshe qeveria duhet të shkelë rregullat e Bashkimit Europian për “shpëtimin e bankave”, gjë që mund të vërë në rrezik edhe vetë bashkimin bankar të sapokrijuar të eurozonës. Ndërsa investitorët e vegjël, të cilëve u janë shitur bonde përmes gënjeshtrave, mund të kompensohen, investitorët e mëdhenj dhe politikisht të fuqishëm nuk duhet të kompensohen.
Telashet e MPS mund të kenë pasoja më të gjera ekonomike. Banka më e madhe e Italisë, UniCredit, e cila është në gjendje më të mirë se MPS, mund të vuajë për të siguruar kapitalin shtesë prej 10 miliardë eurosh që po kërkon aktualisht. Për shkak se shumë banka të eurozonës mbeten të dobëta, kriza mund të përhapet më tutje.
Në terma afatgjatë, anëtarësia e Italisë në eurozonë mund të jetë në rrezik. Në rast se Italia nuk ndërmerr reforma radikale për të zgjidhur problemin e rritjes së keqe ekonomike, është e vështirë të shihet se si ajo mund të jetë në gjendje të funksionojë në një bashkim monetar disfunksional të dominuar nga një Gjermani merkantiliste dhe deflacionare.
Ekonomia e Italisë është sot më e vogël nga sa qe në vitin 2000. Pjesa e Italisë në eksportet botërore është zvogëluar. Dhe pavarësisht përmirësimit të krijuar nga programi i BQE-së për lehtësim sasior, një euro e dobët shoqëruar me politika fiskale të dobëta të viteve të fundit, kanë bërë që prodhimi të rritet me më pak se 1 për qind në vit. Për më tepër, Italia mezi ia del të mbajë të stabilizuar borxhin e vet publik – i cili tashmë është i barabartë me 133 për qind të PBB-së – edhe kur interesat e bondeve qenë në nivele të ulëta rekord. Një krizë ekonomike apo rritja e normave të interesit rrezikon për rrjedhojë të rrisë më tutje borxhin publik – dhe Italia nuk mund të vijojë të mbështetet te BQE-ja për të blerë bondet e saj në pafundësi.
Situata politike në Itali – e karakterizuar nga ndjesia e varfërisë që nuk mbaron kurrë dhe zemërimit në rritje ndaj BE-së dhe Gjermanisë – është po aq e paqëndrueshme. Papunësia mes të rinjve është në nivelin 37 për qind. Rregullat fiskale të Eurozonës vijojnë të nxehen. Dhe qeveritë e BE-së kanë bërë pak për të ndihmuar Italinë në përballjen me krizën e refugjatëve.
Italianët qenë dikur pro-europianë entuziastë dhe e shihnin qeverisjen e BE-së si të parapëlqyer në krahasim me keqmenaxhimin e korruptuar të vendit. Por mbështetja për euron, BE-në dhe në estabilishmentin pro-BE të vendit është pakësuar.
Thjeshtë mundësia që Italia mund të dalë nga eurozona – gjë që nënkupton ridenominimin e 2.2 trillionë eurove bonde italiane në lirë të zhvlerësuar – mund të shkaktojë një panik financiar. Ajo që është më e rëndësishme është se Italia është tepër e madhe për t’u shpëtuar nga falimenti dhe një qeveri anti-euro mund të mos jetë e gatshme apo mund të mos ketë mundësi të bie dakord me kufizimet që mbart një kredi shpëtimi nga BE, e cila mund të dalë e nevojshme thjeshtë për të shmangur panikun. Është gjithashtu me pak gjasa që Gjermania të ofrojë krijimin e një bashkimi fiskal europian, i cili nënkupton bashkimin e borxheve të saj me ato të Italisë.
Përveç kërkesës më të madhe në eurozonë, Italia dëshpërimisht ka nevojë për udhëheqësi të fortë – për të ristrukturuar bankat e saj, për të fshirë nga bilancet borxhet e pashpresa për t’u mbledhur të korporatave dhe familjeve, për të reformuar ekonominë e saj, për të fuqizuar investimet dhe për të pastruar politikën. Megjithatë si eurozona, ashtu edhe Italia janë në rrezik të hyjnë në telashe të mëdha tani për tani./BIRN
Marrë me autorizim nga Project Syndicate, 2016. Ripublikimi mund të bëhet vetëm me lejen e Project Syndicate.
Diskutime rreth kësaj post