Sazani është ishulli më i madh i Shqipërisë dhe ka një rëndësi të madhe ushtarake, pasi kontrollon njëkohësisht gjirin e Vlorës dhe ngushticat e Otrantos.
Greqia pretendon se Ishulli i Sazanit i përket atyre dhe se politika greke ka bërë një nga gabimet më të mëdha që i ka dhënë ishullin Shqipërisë.
Sipas një artikulli nga “Protothema”, ishulli i Sazanit iu dha Shqipërisë në vitin 1914 pas presioneve të Italisë dhe Austrisë. Media fqinje pretendon se ky një nga gabimet më të mëdha të Greqisë është dorëzimi i Sazanit dhe Vlorës.
Artikulli i “Protothemës”:
Ne besojmë se një nga gabimet më të mëdha të politikës së jashtme greke ishte koncesioni me ligj nga Parlamenti grek i ishullit Sazanit ndaj Shqipërisë në vitin 1914 pas presionit të italianëve dhe austriakëve. Në këtë artikull do të fokusohemi kryesisht në debatin përkatës në Parlament, reagimet e opozitës në atë kohë dhe si qeveria e Eleftherios Venizelos mundi t’ia dorëzonte Sazanin, “Gjibraltarin e Adriatikut” siç quhet nga shumë njerëz sot, ndaj shtetit të porsakrijuar të Shqipërisë, ku mbretëronte kaosi absolut…
Historia e Sazanit
Sazani është ishulli më i madh i Shqipërisë dhe ka një rëndësi të madhe ushtarake, pasi kontrollon njëkohësisht gjirin e Vlorës dhe ngushticat e Otrantos. Është përmendur që nga kohërat e lashta si Sazani, nga Polibi, Klaudi Ptolemeu, Plini dhe të tjerë. Në ishull ka rrënojat e një fortese, ndoshta romake. Në vitet në vijim kaloi në duart e pushtuesve të ndryshëm. Që nga viti 1696, Sazani ka qenë një pronë e përhershme veneciane dhe është përfshirë në kompleksin venecian të Ishujve Jon.
E njëjta gjë u bë me grekët nga Vlora. Rrënojat e një kishe të vogël të krishterë dëshmojnë praninë në Sazan të barinjve të krishterë ortodoksë. Bazuar në Traktatet e ndryshme (Campoformio 1797, Stamboll 1800, Amiens 1802, Paris 1815) dhe në fund Dokumenti i Portës Sublime (12/4/1819) që njeh mbrojtjen e Anglisë në ishujt Jon dhe në ishujt e tjerë që ndodhen pranë brigjet e Shqipërisë dhe Peloponezit tregojnë se Sazan i përket Ishujve Jon.
Ne do të veçojmë dokumentin e Komisionerit Anglez në Ishujt Jon Francis Adam më 4/12/1829 drejtuar ministrit të kolonive George Murray: “Ky dokument i fundit vërteton qartë se të gjithë ishujt nga Sazani, në veri të Korfuzit deri në Elafonisos në lindje të Kythera, janë pjesë përbërëse e Shtetit të Bashkuar të Ishujve Jon”. Osmanët që atëherë pushtuan Shqipërinë e sotme u kujdesën për Sazanin. Në fakt, në vitin 1859 e pushtuan përkohësisht, duke zbarkuar një detashment ushtarak, por britanikët i dëbuan duke ngritur sërish flamurin e Shtetit Jon.
Harta e Sazanit në 1688
Ishujt Jon (dhe Sazani) në Greqi (1864).
Më 21 maj/2 qershor 1864, komisioneri i fundit anglez, Henry Storks, ia dorëzoi zyrtarisht ishujt Jon dhe natyrisht Sazanin të dërguarit të jashtëzakonshëm të qeverisë greke, Thrasyvoulos Zaimis. Por edhe atëherë qeveria e Zenovios Valvit (ishte një qeveri rreth tre mujore, nga 16 prilli 1864 deri më 26 korrik 1864), si dhe ajo e radhës, e shakaxhiut legjendar Konstantinos Kanaris që ishte në pushtet nga 26 korriku, 1864 deri më 24 shkurt 1866, ata kurrë nuk e morën në sakson. Kështu turqit dhe shqiptarët, për gati pesëdhjetë vjet, jetonin në ishull, pa asnjë shqetësim nga pala greke. Distanca nga Korfuzi në Sazan është rreth 60 milje detare (rreth 111 km), ndërsa distanca nga Vlora në Sazan është rreth 9.7 milje detare (rreth 18 km).
1912: Greqia pushton përfundimisht Sazanin
Me sa duket të gjitha qeveritë greke pas vitit 1864 e konsideronin Sazanin si shterpë dhe të largët dhe nuk ushtronin sovranitet mbi të! Më në fund, më 8 nëntor 1912, vendi ynë ushtroi sovranitetin e tij mbi Sazanin. Ndërsa ushtria greke po zhvillonte operacione në Janinë një ekuipazh i anijes “Pineios” me në krye nënkapiten Konstantinos Georgantas zbarkoi në Sazan dhe ngriti flamurin grek në ishull.
Nga dhjetori 1912 deri në mars 1913, ushtria greke çliroi Epirin e sotëm grek. Megjithatë, duke iu bindur reagimeve të Italisë, kryeministri Eleftherios Venizelos ndaloi pushtimin e Vlorës.
Pretendimet provokuese të Fuqive të Mëdha ndaj Greqisë
Në prill të vitit 1914 përfaqësuesit e Fuqive të Mëdha i dërguan qeverisë një komunikatë provokuese, nga e cila citojmë pjesën më të madhe.
“Qeveria ka vlerësuar siç duhet garancitë, që qeveria greke të japë nëpërmjet komunikimit të saj të datës 8/21 shkurt, në lidhje me ekzekutimin e vendimeve të përbashkëta të Fuqive në lidhje me kufijtë e Shqipërisë dhe përcaktimi i ishujve të Egjeut.
Merr parasysh detyrimet e marra nga qeveria greke.
Si të vazhdohet me evakuimin e territoreve të pushtuara nga trupat e saj nga ato të aneksuara në Shqipëri.
Për të mos ndihmuar, drejtpërdrejt apo tërthorazi, asnjë rezistencë ndaj regjimit të vendosur nën Fuqitë në Shqipërinë e Jugut.
Ndërsa i cakton Turqisë ishujt Imbron, Tenedon dhe Kastellorizo.
Ndërsa arrin miratimin e ligjit të nevojshëm për dhënien me koncesion të ishullit të Sazanit”.
Ligji – turp për dorëzimin e Sazanit në Shqipëri
Qeveria Venizellos pa asnjë gjurmë largpamësie, duke parë situatën kaotike që mbizotëron në Shqipëri dhe luftën separatiste të kontinenteve të Veriut në zhvillim, iu nënshtrua presioneve, që vinin kryesisht nga Italia dhe në mënyrë dytësore nga Austria dhe më 5 maj 1914 paraqiti në Parlament një projektligj “Për dhënien me koncesion të ishullit Sazanit Shqipërisë”. Sipas kësaj, u lejua koncesioni “Territorit Shqiptar të ishullit Sazanit, që i përkiste Mbretërisë Greke në bazë të nenit 2 të Traktatit të Londrës të datës 17/29 mars 1864 për dhënien me koncesion të Ishujve Jon”.
Ligjin e citojmë ashtu siç është botuar në Fletoren e Qeverisë së 7 qershorit 1914. Burimi ynë është libri i Dr.Ioannis S. Papafloratos “HELENIZMI I KONTIENTIT VERIOR PËRMES DOKUMENTEVE TË PANJOHUR”. Dr. I.S. Papafloratos citon faqen e parë të gazetës, nga dosja e tij personale. Fatkeqësisht, ministrat e qeverisë që votuan për këtë ligj të papranueshëm ishin disa nga politikanët grekë më të rëndësishëm të gjysmës së parë të shekullit të 20-të: G. Streit, A. Diomedis, K. Raktivan, K. Demertzis, E. Repoulis (ndoshta oratori kryesor që ka kaluar nga Parlamenti grek), A. Michalakopoulos, I. Tsirimokos.
Projektligji doli në Parlament më 5 maj 1914. Opozita reagoi ashpër. Citojmë disa pjesë nga fjalimet e politikanëve për çështjen e Sazanit, si dhe faqe nga gazeta “Embros”, ku zbardhet përballja e ashpër mes Qeverisë Venizelos dhe Opozitës. Në gazetë, ishulli përmendet “Sazan”.
A mund ta shmangte qeveria Venizelos koncesionin e Sazanit?
Fatkeqësisht, qeveria e Venizelos e trajtoi keq çështjen e Sassonos. Ai iu dorëzua kërkesave, veçanërisht të italianëve, tregoi mungesë largpamësie dhe humbi një ishull me rëndësi të jashtëzakonshme strategjike. Ai nuk bëri asnjë manovër diplomatike dhe dorëzoi territorin kombëtar për herë të parë pas krijimit të shtetit të ri grek. Turqisë i ishin bërë disa lëshime të vogla pas disfatës së vitit 1897. Fatkeqësisht, në vitet në vijim vazhdoi kjo tendencë e Venizellos për të dhënë territore kombëtare pa luftë. Nuk dyshuam kurrë se falë Venizelosit, Greqia u rrit shumë territorialisht, por kjo nuk pushon së nënkuptuari se nuk do të kritikojmë disa nga zgjedhjet e tij.
Pse të mos i jepet Sazani Shqipërisë?
a. Ajo ishte ekstreme, më e largëta në veri, një pikë si e rajonit të dorëzuar (shtetit Jon) ashtu edhe e shtetit të atëhershëm grek.
b. Ishte i rëndësishëm për nga objekti për shkak të gjeografisë së zonës më të gjerë (Ngushtica e Otrantos, kontrolli i plazheve kontinentale).
c. Ajo ishte e banuar nga banorë grekë, të cilët ndoshta nuk jetonin atje gjatë gjithë vitit, por banonin periodikisht në mënyrë të përhershme.
d) Ishulli nuk ishte i djerrë, pavarësisht nga sa besohet e kundërta. Në veçanti, mijëra kafshët e përmendura atje dëshmojnë se në lidhje me sipërfaqen e ishullit, bimësia për kullotje ishte e pasur.
e) Një ishull me një sipërfaqe prej disa mijëra hektarësh në asnjë rast nuk mund të konsiderohet i vogël. Komuna e Kallithea Attica ka një sipërfaqe më të vogël se Sazani (4,5 km2).
Përveç kësaj, Greqia ishte joaktive gjatë ndërtimit të këtij fari nga Turqia dhe, sipas asaj që theksoi Sp. Lambros, në “Ekspozimin e ndriçimit të plazheve greke” (1889), ajo kufizoi vullnetarisht territorin e saj.
Ndoshta situata do të ishte ndryshe nëse vendi ynë, pas përfshirjes së shtetit Jon, do të pushtonte Sazanin, të ngrinte flamurin grek, ta forconte, të ndërtonte dhe të vinte në punë farin, të ndërtonte vepra rudimentare portuale dhe, në mënyrat e duhura, ta kishte populluar me një popullsi e përhershme, fermerësh nga Vlora apo Korfuzi.
Diskutime rreth kësaj post